Öz
When the events affecting democratic processes in a country are analyzed, we can say that coups have an important place. In Turkey, significant political events include the military coup of May 27, 1960, the memorandum of March 12, 1971, and the military coup of September 12, 1980. In 1960, Turkey experienced a military coup due to issues with the military, economy, and student protests. This military coup is not the first and not the last one Turkey has experienced. Following the coup, a memorandum was issued in 1971 due to various reasons, including increased conflicts between the right and left, political instability, the ongoing economic crisis, and a warning was given to take necessary actions if these problems persisted. In a way, this memorandum aimed for the resignation of the Demirel Government. When examining the military coup of 1960 and the memorandum of 1971, it is clear that their reasons and consequences differ. The negative impacts have affected the economic, social, and political spheres, causing deep wounds for the people. The traces and effects it left on people are still continuing. In this study, both the process leading up to the military coup of 1960 and the transition from 1960 to 1971 are analyzed together with political and economic developments, relations with the military and the governments' perspectives on religion. In general, the reasons for the military coup and the memorandum and the events that followed were analyzed and the similarities and differences between these two events were tried to be revealed.
Anahtar Kelimeler
Military Coup Memorandum 1960 Military Coup March 12 Memorandum
Kaynakça
- Ahmad, F. (1995), Modern Türkiye’nin Oluşumu, Y. Alogan (Çev.), İstanbul: Sarmal.
- Ahmad, F. (2010). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), A. Fethi (Çev.), 4.Baskı, İstanbul: Hil.
- Albayrak, M. (2004). Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Ankara: Phoenix.
- Akgün, S. K. (2009). Ellinci Yılına Yaklaşırken 27 Mayıs ve Getirdiği Anayasaya Kısa Bir Bakış, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Ankara Yolu Dergisi, 11 (43), s.407-454.
- Akşin, S, (2007). Kısa Türkiye Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
- Arslan, H.T. (2020). Türkiye’de Askeri Müdahale Dönemlerinde Atatürk ve Atatürkçülük, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
- Atatürk Ansiklopedisi, Nihat Erim (1911-1980), https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/nihat-erim-1911-1980/?pdf=5440 16.11.2023.
- Atatürk Ansiklopedisi, 27 Mayıs 1960 Darbesi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/27-mayis-1960-darbesi/?pdf=5463 25.12.2023.
- Aydemir, Ş. S. (2000). İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali, 7.Baskı, İstanbul: Remzi.
- Başaran, D. (2017). 12 Mart Askeri Muhtırası ve Türk Demokrasisi, B. Karagöz Yerdelen (Ed.), Demokrasi: Darbeler ve Tepkiler içinde, 15-16 Aralık 2016 Uluslararası Demokrasi Sempozyumu, (s.112-131), Giresun Üniversitesi: İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi.
- Başgil, A. F. (2014). 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, 6.Baskı, İstanbul: Yağmur.
- Beriş, H. E. (2022). Milli İradeye ve Demokrasiye İlk Darbe: 27 Mayıs 1960, Ankara: TBMM Yayınları.
- Boratav, K. (2009). Türkiye İktisat Tarihi: 1908-2007, 13.Baskı, Ankara: İmge.
- Bozkurt, Ö. (2018). Anılarda 12 Mart Muhtırası: Bizden Başka Herkesin İktidarda Olduğu O Dönem, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20 (1), s.209-243.
- CBA, 030 01 40 236 18, 27.05.1960.
- CBA, 030 01 1 10 2, 08.07.1960.
- Cizre, Ü. (1993). AP-Ordu İlişkileri: Bir İkilemin Anatomisi, 1.Baskı, İstanbul: İletişim. Cumhuriyet Gazetesi, 29 Ekim 1959.
- Cumhuriyet Gazetesi, 28 Eylül 1969).”
- Çavdar, T. (2008). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi:1950’den Günümüze, 4. Baskı, Ankara: İmge.
- Demirel, T. (2011). Türkiye’nin Uzun On Yılı: Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Eraslan, C. (2015). 1938’den Günümüze Sosyal, Kültürel ve Sanatsal Değişme ve Gelişmeler, C. Eraslan (Ed.), Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-II içinde, 4.Baskı, Eskişehir Anadolu Üniversitesi.
- Erdem, B., Duman, S. ve Pehlivan, P. (2014). 27 Mayıs 1960 Darbesi Raporu, (https://www.academia.edu/5403733/27_MAYIS_1960_DARBES%C4%B0_RAPORU 13.12.2023).
- Erkanlı, O. (1972). Anılar.. Sorunlar… Sorumlular… İstanbul: Baha.
- Eroğul, C. (2003). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, 4.Baskı, Ankara: İmge.
- İstanbul’da gece sokağa çıkma yasağı 6 saate indirildi (1960, 6 Mayıs). Tercüman, (http://www.uzumbaba.com/belgeseller/tarihi_gazeteler/1955-1960/tarihi_gazeteler_1955-1960.htm 09.10.2019).
- İstanbulluoğlu, B. (2018). MAT: Osmanlıdan Günümüze Şehzade Savaşları, Ayaklanmalar ve Cumhuriyet Dönemi Darbeleri, Bursa: Ekin.
- Karavelioğlu, K. (2007). Bir Devrim İki Darbe: 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül, 1.Baskı, İstanbul: Gürer.
- Kayalı, K. (1994). Ordu ve Siyaset: 27 Mayıs-12 Mart, 1.Baskı, İstanbul: İletişim.
- Mazıcı, N. (2009), 27 Mayıs, Kemalizmin Restorasyonu mu?, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, Cilt:2, 6.Baskı, İstanbul, İletişim.
- Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1971). Dönem:3 Cilt:12, Toplantı:2, Birleşim:70, Oturum:1, 12.03.1971.
- Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1971). Dönem:3, Cilt:12, Toplantı:2, Birleşim:81, Oturum:1, 05.04.1971.
- Nal, S. (2005), Demokrat Parti’nin 1950-54 Dönemi Din Siyaseti, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 60 (3), s.137-171.
- Nalbant, T. (2019), Demokrat Parti Dönemi’nde Ordu-İktidar İlişkileri, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
- Özdemir, H. (1997), Siyasal Tarih:1960-1980, S. Akşin (Yay. Yön.), Türkiye Tarihi IV: Çağdaş Türkiye: 1908-1980 içinde, İstanbul: Cem.
- Özön, M. N. (1988), Osmanlıca-Türkçe Sözlük, 4.Baskı, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
- Salep, M. (2017). Sıkıyönetim Uygulamaları Üzerine Değerlendirmeler (1971-1973), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (52), s.422-435.
- Sunay, C. (2010). 27 Mayıs Ne idi?, Türkiye Günlüğü, Sayı: 101, s.5-15.
- Tokgöz, E. (2015). 1938’den 2002’ye Ekonomik Gelişmeler, C. Eraslan (Ed.), Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-II içinde, 4.Baskı, Eskişehir Anadolu Üniversitesi.
- Topkaya, M. (2015). 12 Mart 1971 Muhtırası’nın Türk Romanına Yansımaları, Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Turan, A. (2023). Darbe Arası Türkiye, 2.Baskı, Ankara: Yason.
- Türk Dil Kurumu, Türk Dil Kurumu Sözlükleri, 26.09.2023 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi Tahkikat Encümenlerinin Vazife ve Salâhiyetleri Hakkında Kanun (1960). Sayı: 10491, Nu. 7468, s.728.
- Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1961, 31 Mayıs). Resmi Gazete (Sayı: 10816).
- Zürcher, E. J. (1995). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Yasemin Saner Gönen (Çev.), 1.Baskı, İstanbul: İletişim.
Öz
Bir ülkede demokratik süreçleri etkileyen olaylar incelendiğinde, yaşanan darbelerin önemli bir etkisi olduğunu söyleyebiliriz. Türkiye’de bu süreçleri etkileyen ve yaşanan darbeler; 1960 askeri darbesi, 12 Mart muhtırası ve 12 Eylül 1980 askeri darbesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Ordu ile yaşanan bir takım sorunlar, ekonomik alandaki sıkıntılar, yaşanan öğrenci olayları, Türkiye’yi 1960 yılında bir askeri darbeye sürüklemiştir. Bu askeri darbe Türkiye’nin yaşamış olduğu ilk askeri darbedir. Fakat ilk olan bu askeri darbe, Türkiye için ilk ve son değildir. Bu darbeden sonra sağ-sol arasında yaşanan çatışmaların artması, siyasi istikrarsızlık, devam eden ekonomik kriz gibi sebeplerden dolayı 1971 yılında da bir muhtıra verilmiş, bu sıkıntıların devam etmesi durumunda gerekli işlemlerin yapılması konusunda bir uyarıda bulunulmuştur. Bir nevi bu muhtırada Demirel Hükümeti’nin istifası amaçlanmıştır. Hem 1960 askeri darbesine hem de 1971 muhtırasına bakıldığında bu ikisinin ortak noktaları olarak ekonomik kriz gösterilirken ikisinin de sebepleri ve kendilerine göre doğurmuş oldukları sonuçları farklıdır. Bütün bu olumsuzluklar hem ekonomik hem sosyal hem de siyasi alanı etkilemiş, halk derin yaralar almıştır. İnsanlarda bıraktığı izler ve etkiler hala devam etmektedir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ahmad, F. (1995), Modern Türkiye’nin Oluşumu, Y. Alogan (Çev.), İstanbul: Sarmal.
- Ahmad, F. (2010). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), A. Fethi (Çev.), 4.Baskı, İstanbul: Hil.
- Albayrak, M. (2004). Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Ankara: Phoenix.
- Akgün, S. K. (2009). Ellinci Yılına Yaklaşırken 27 Mayıs ve Getirdiği Anayasaya Kısa Bir Bakış, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Ankara Yolu Dergisi, 11 (43), s.407-454.
- Akşin, S, (2007). Kısa Türkiye Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
- Arslan, H.T. (2020). Türkiye’de Askeri Müdahale Dönemlerinde Atatürk ve Atatürkçülük, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
- Atatürk Ansiklopedisi, Nihat Erim (1911-1980), https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/nihat-erim-1911-1980/?pdf=5440 16.11.2023.
- Atatürk Ansiklopedisi, 27 Mayıs 1960 Darbesi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/27-mayis-1960-darbesi/?pdf=5463 25.12.2023.
- Aydemir, Ş. S. (2000). İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali, 7.Baskı, İstanbul: Remzi.
- Başaran, D. (2017). 12 Mart Askeri Muhtırası ve Türk Demokrasisi, B. Karagöz Yerdelen (Ed.), Demokrasi: Darbeler ve Tepkiler içinde, 15-16 Aralık 2016 Uluslararası Demokrasi Sempozyumu, (s.112-131), Giresun Üniversitesi: İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi.
- Başgil, A. F. (2014). 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, 6.Baskı, İstanbul: Yağmur.
- Beriş, H. E. (2022). Milli İradeye ve Demokrasiye İlk Darbe: 27 Mayıs 1960, Ankara: TBMM Yayınları.
- Boratav, K. (2009). Türkiye İktisat Tarihi: 1908-2007, 13.Baskı, Ankara: İmge.
- Bozkurt, Ö. (2018). Anılarda 12 Mart Muhtırası: Bizden Başka Herkesin İktidarda Olduğu O Dönem, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20 (1), s.209-243.
- CBA, 030 01 40 236 18, 27.05.1960.
- CBA, 030 01 1 10 2, 08.07.1960.
- Cizre, Ü. (1993). AP-Ordu İlişkileri: Bir İkilemin Anatomisi, 1.Baskı, İstanbul: İletişim. Cumhuriyet Gazetesi, 29 Ekim 1959.
- Cumhuriyet Gazetesi, 28 Eylül 1969).”
- Çavdar, T. (2008). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi:1950’den Günümüze, 4. Baskı, Ankara: İmge.
- Demirel, T. (2011). Türkiye’nin Uzun On Yılı: Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Eraslan, C. (2015). 1938’den Günümüze Sosyal, Kültürel ve Sanatsal Değişme ve Gelişmeler, C. Eraslan (Ed.), Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-II içinde, 4.Baskı, Eskişehir Anadolu Üniversitesi.
- Erdem, B., Duman, S. ve Pehlivan, P. (2014). 27 Mayıs 1960 Darbesi Raporu, (https://www.academia.edu/5403733/27_MAYIS_1960_DARBES%C4%B0_RAPORU 13.12.2023).
- Erkanlı, O. (1972). Anılar.. Sorunlar… Sorumlular… İstanbul: Baha.
- Eroğul, C. (2003). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, 4.Baskı, Ankara: İmge.
- İstanbul’da gece sokağa çıkma yasağı 6 saate indirildi (1960, 6 Mayıs). Tercüman, (http://www.uzumbaba.com/belgeseller/tarihi_gazeteler/1955-1960/tarihi_gazeteler_1955-1960.htm 09.10.2019).
- İstanbulluoğlu, B. (2018). MAT: Osmanlıdan Günümüze Şehzade Savaşları, Ayaklanmalar ve Cumhuriyet Dönemi Darbeleri, Bursa: Ekin.
- Karavelioğlu, K. (2007). Bir Devrim İki Darbe: 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül, 1.Baskı, İstanbul: Gürer.
- Kayalı, K. (1994). Ordu ve Siyaset: 27 Mayıs-12 Mart, 1.Baskı, İstanbul: İletişim.
- Mazıcı, N. (2009), 27 Mayıs, Kemalizmin Restorasyonu mu?, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, Cilt:2, 6.Baskı, İstanbul, İletişim.
- Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1971). Dönem:3 Cilt:12, Toplantı:2, Birleşim:70, Oturum:1, 12.03.1971.
- Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1971). Dönem:3, Cilt:12, Toplantı:2, Birleşim:81, Oturum:1, 05.04.1971.
- Nal, S. (2005), Demokrat Parti’nin 1950-54 Dönemi Din Siyaseti, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 60 (3), s.137-171.
- Nalbant, T. (2019), Demokrat Parti Dönemi’nde Ordu-İktidar İlişkileri, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
- Özdemir, H. (1997), Siyasal Tarih:1960-1980, S. Akşin (Yay. Yön.), Türkiye Tarihi IV: Çağdaş Türkiye: 1908-1980 içinde, İstanbul: Cem.
- Özön, M. N. (1988), Osmanlıca-Türkçe Sözlük, 4.Baskı, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
- Salep, M. (2017). Sıkıyönetim Uygulamaları Üzerine Değerlendirmeler (1971-1973), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (52), s.422-435.
- Sunay, C. (2010). 27 Mayıs Ne idi?, Türkiye Günlüğü, Sayı: 101, s.5-15.
- Tokgöz, E. (2015). 1938’den 2002’ye Ekonomik Gelişmeler, C. Eraslan (Ed.), Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-II içinde, 4.Baskı, Eskişehir Anadolu Üniversitesi.
- Topkaya, M. (2015). 12 Mart 1971 Muhtırası’nın Türk Romanına Yansımaları, Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Turan, A. (2023). Darbe Arası Türkiye, 2.Baskı, Ankara: Yason.
- Türk Dil Kurumu, Türk Dil Kurumu Sözlükleri, 26.09.2023 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi Tahkikat Encümenlerinin Vazife ve Salâhiyetleri Hakkında Kanun (1960). Sayı: 10491, Nu. 7468, s.728.
- Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1961, 31 Mayıs). Resmi Gazete (Sayı: 10816).
- Zürcher, E. J. (1995). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Yasemin Saner Gönen (Çev.), 1.Baskı, İstanbul: İletişim.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Kamu Yönetimi |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 13 Aralık 2023 |
| Kabul Tarihi | 31 Aralık 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023Cilt: 1 Sayı: 1 |
